چرتکه ابزاری ساده و در عین حال قدرتمند برای محاسبه است که برای انجام عملیات محاسباتی مانند جمع، تفریق، ضرب و تقسیم، جذر و اعشار استفاده می شود. این وسیله در زمینه های دیگر از جمله تقویت هوش و حافظه، قدرت تمرکز دست ها و چشم ها و در مجموع شادابی ذهنی بسیار موثر است.
به طوری که امروزه با کمک تجسم حرکات مهره چرتکه، کودکان می توانند محاسبات را در ذهن خود به سرعت حل کرده و توانایی های ذهنی و قدرت تجسم و تصویر سازی را در آن ها بالا ببرد.
چرتکه از چه اجزایی تشکیل شده است؟
چرتکه وسیله‌ای مکانیکی است که برای انجام محاسبات ریاضی به کار می‌رود. این ابزار که به آن قاب شمارش نیز می‌گویند، معمولا از یک قاب مستطیلی شکل تشکیل شده که میله‌های عمودی متعددی را در خود جای داده است. روی این میله‌ها مهره‌هایی قرار گرفته‌اند که با حرکت به بالا و پایین، امکان نمایش و جابجایی اعداد را فراهم می‌کنند.
تعداد میله‌ها و مهره‌های چرتکه می‌تواند بر حسب نوع آن متفاوت باشد. در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر، از چرتکه‌ی دهدهی استفاده می‌شود. این چرتکه معمولا دارای 11 میله است که یک میله‌ی آن جدا از سایرین قرار گرفته و محل نمایش رقم یکان است. در هر یک از 10 میله‌ی دیگر، 10 مهره وجود دارد که 9 تای آن‌ها در پایین میله و یک مهره در قسمت بالایی آن قرار گرفته‌اند.
چرتکه ابزاری است برای محاسبه چهار عمل اصلی (جمع، تفریق، ضرب و تقسیم) در ریاضی و در حالت پیشرفته‌تر برای محاسبه کسر و ریشه مربع اعداد نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امروزه مغازه داران آسیایی برای محاسبات خود همچنان از چرتکه استفاده می‌کنند. از جمله کشورها می‌توان ژاپن را که یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنند‌گان لوازم نوین الکترونیکی است نام برد. اولین چیزی که توجه هر مسافر را در این کشور به خود جلب می‌کند، استفاده فروشند‌گان ژاپنی از “چرتکه” است. آن‌ها به کمک چرتکه و مهارت د‌ستشان به سرعت و پس از چند حرکت سریع و ماهرانه، قیمت کالاها را محاسبه کرده و به مشتری می‌گویند.
چرتکه چگونه کار می‌کند؟
شاید در نگاه اول، کار با چرتکه کمی پیچیده به نظر برسد. اما با کمی تمرین، به سادگی می‌توانید محاسبات مختلف را با آن انجام دهید.
کلید کار با چرتکه، ارزش مکانی اعداد است. هر میله‌ی چرتکه نماینده‌ی یک رقم از عدد است. برای نمایش یک عدد، کافیست مهره‌ها را به ترتیب ارزش مکانی آن‌ها جابجا کنید. مثلا برای نمایش عدد 342، در میله‌ی صدگان یک مهره‌ی بالا و در میله‌ی دهگان، 4 مهره‌ی پایین را به سمت بالا حرکت می‌دهید و در نهایت، در میله‌ی یکان، 2 مهره‌ی پایین را باقی می‌گذارید.
انجام محاسبات با چرتکه نیز بر اساس همین اصل صورت می‌گیرد. با حرکت مهره‌ها به بالا و پایین و جابجایی آن‌ها بین ردیف بالا و پایین هر میله، می‌توانید عملیات جمع، تفریق، ضرب و تقسیم را به سادگی انجام دهید.
ساختار چرتکه
چرتکه از یک قاب (از جنس چوب و یا پلاستیک) تشکیل شده که چندین میله عمودی در آن جاسازی شده است. هر یک از این میله‌ها تعدادی مهره را نگه می‌دارند که با حرکت مهره‌ها در جهت بالا و پایین میله رقم‌هایی محاسبه می‌گردد. همچنین یک میله افقی نیز فضای داخل قاب را به دو قسمت تقسیم می‌کند که به نام ردیف بالا و ردیف پایین نامیده می‌شوند.
اجزای چرتکه
برای استفاده از چرتکه، آن را بر روی سطح صافی مانند میز یا روی پا قرار می‌دهند و تمام مهره‌های بالا و پایین را به سمت مخالف میله افقی حرکت می‌دهند. ارزش عددی هر مهره در ردیف بالا 5 و در ردیف پایینی معادل 1 است. هنگامی که مهره‌ها به سمت میله افقی حرکت داده شوند در واقع شمرده شده‌اند.
جمع‌بندی: سفری به دنیای شگفت‌انگیز چرتکه
چرتکه، این ابزار کهن و در عین حال کاربردی، سفری را برایمان به دنیای محاسبات ذهنی و تقویت مهارت‌های شناختی رقم زد. همانطور که دیدیم، چرتکه فراتر از یک وسیله‌ی ساده‌ی شمارش است. این ابزار می‌تواند ذهن را به چالش کشیده و توانایی‌های ما را در زمینه‌ی ریاضیات و مهارت‌های ذهنی ارتقا دهد.
امروزه با وجود ماشین‌حساب‌های پیشرفته، چرتکه همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. آموزش چرتکه می‌تواند زمینه‌ساز یادگیری بهتر ریاضیات، تقویت حافظه و تمرکز، و پرورش تفکر خلاق در کودکان و بزرگسالان باشد.
